Elgosin og tíminn.

Eldgos síðustu vikur og blikur kringum þá staðreynd fær fólk til að hugsa, ekki síður aftur í tímann en fram.

Það er á árið 1000. Nú skal tekin upp kristinn
siður á Íslandi. Til Þingvalla skal haldið úr öllum landshlutum. Goð og aðrir mektarmenn leggja í hann og ferðbúast á sínum hestum. En aðvörun er gefin. Eldsumbrot eru hafin á Hellisheiði, því verða þeir er koma úr vesturátt að velja aðra leið á þingstaðinn. Söguna þekkja flestir. Þorgeir Ljósvetningagoði, sá stórmerki maður kemur undan feldinum. Hans var að úrskurða um tilhögun þess að kristna íbúana..
Umburðalyndi dóms hans er einsdæmi á heimsvísu. Semsagt landsmenn tækju
kristni, en mættu blóta aðra siði á laun meðan aðlögun væri í gangi. Víðast hvar í öðrum löndum gerðist þetta með ófriði og valdboði.

Þá berast þær fréttir að hraun sé byrjað að renna á heiðinni. Svínahraunið vellur í austurátt. Setningin sem fylgdi við þá vitneskju varð fleig og er enn í munni Íslendinga. “ Hverju reiddust goðin?

Jarðsögulega eru bara nokkrar sekúndur eða mínútur síðan höfðingjarnir hittust á Þingvöllum og glóandi hraunið á heiðinni mjatlaðist fram.
Svo ég hverfi nú inn í nútímann þá er ég stundum hugsi yfir staðsetning
stöðvar Hellisheiðarvirkjunar þegar brunað er um svæðið á leið í borgina og úr henni. Nánast í slakka. Nokkrum metrum frá þeim stað sem
Svínahraunstraumurinn stöðvaðist. Þar hefur það greinilega bunkast ofan á annað eldra hraun sem hefur runnið við líkar aðstæður. Í tímatali jarðfræði kemur þarna upp hraun með stuttu millibil. En þó sést að hraunmagnið þarna og í Þrengslunum er ekki mikið, allavega svo miðað sé við nýjasta Holuhraunið.
Allt er þetta virkt. Manni hefði fundist staðsetning stöðvarhúss ofan eða austan við
Skíðaskálann öruggari, ef ske kynni að rynni á ný.
Þetta er dæmi um óþarfa áhættu. Auðvitað búum við á eldfjalleyju og öll vitum við að margt getur gerst. En sumt er kannsi óþarfi, þegar tekið er mið af hve “stutt” er síðan gaus á sumum svæðum.

Dæmi um slíkt flaug í hugann þegar ég átti leið frá Bláfjöllum fyrir nokkrum árum og beint þaðan niður í Hafnarfjörð og áleiðis að Straumsvík. Þá var nýtt íbúðahverfi í uppbyggingu og vélar skökuðu í svörtu hrauninu sem var ekki einu sinni orðið mosavaxið. Það er einungis um 1000 ára gamalt. Satt að segja fannst manni það skrýtin staðsetning.

En búandi á Þjórsárhrauni getur maður etv. ekki mikið sagt. Þó er þar mun lengra síðan miklir atburðir áttu sér stað, sem auk þess voru einsdæmi. En opnun jarðskorpu á afskekktasta svæði landsins var mikil tillitsemi máttarvaldann í jafn gífurlegu hraungosi og er í gangi þessa dagana úr Bárðarbungu. Ekki veit ég hvað verður, en aftöppun kviku úr iðrum jarðar ef fáum til tjóns meðan hún heldur sig þar.

(Birt í Sunnlenska Fréttablaðinu okt. 2014)